تشخیص زود هنگام و غربالگری سرطان
چهار بيماری غيرواگيری که تهديد کننده زندگی انسان محسوب مي‌شوند عبارتند از بيماريهاي قلبي و عروقی، سرطان، بيماري هاي مزمن تنفسي، ديابت. اين چهار بيماري بزرگترين عامل مرگ انسان در جهان هستند چرا که شصت درصد مرگ ها یعنی ۳۵ میلیون مورد به دلیل این چهار بیماری رخ می دهد. هشتاد درصد مرگ ناشی از بیماری های غیرواگیر در کشورهاي با درآمد پايين و متوسط رخ مي دهد. در ایران ۷۲% علل مرگ، ناشی از بیماری های غیرواگیر است و سه دلیل اول مرگ در شامل بیماری های قلبی عروقی (۴۵%)، حوادث (۱۴%) و سرطان (۱۲%) است. اما نکته نوید بخش این است که هشتاد درصد بيماري هاي قلبي وعروقي و چهل درصد سرطان ها با حذف عوامل خطر قابل پيشگيري هستند.
سالانه هزاران مورد ابتلا به سرطان در ایران و میلیون ها مورد در جهان رخ می دهد که در صورت تشخيص به موقع و زودهنگام، تومور در مراحل اولیه و محدود بوده، در نتیجه درمان آن آسان تر و امکان کنترل و بهبود كامل آن بسيار زياد است.
میزان بروز سالیانه سرطان در سال ۲۰۱۲ میلادی، ۱۴ میلیون نفر بوده است که تا سال ۲۰۳۰ میلادی به ۲۷ میلیون نفر خواهد رسید یعنی ظرف مدت کوتاهی بروز سرطان دو برابر خواهد شد. همچنین عدد مرگ و میر سالیانه از ۸ میلیون نفر در همین مدت به ۱۷ میلیون نفر می رسد. هفتاد درصد از این افزایش در کشورهای در حال توسعه رخ می دهد.
در ایران سالانه بیش از نود هزار نفر مبتلا به سرطان می شوند که این عدد تا سال ۲۰۳۰ میلادی (۱۴۰۹ خورشیدی) با افزایش دست کم هشتاد درصدی به بیش از ۱۶۰ هزار نفر خواهد رسید. میزان بروز سرطان در مردان و زنان ایرانی به ترتیب ۱۳۴ و ۱۲۸ نفر به ازای هر صد هزار نفر جمعیت در حالی که متوسط جهان بروز سرطان در مردان و زنان به ترتیب ۲۰۵ و ۱۶۵ نفر است. بنابراین بروز سرطان در ایران کمتر از متوسط جهانی است. سرطان های با بیشترین بروز در مردان ایرانی عبارتند از پوست، معده، پروستات، مثانه و روده بزرگ و سرطان های با بیشترین بروز در زنان ایرانی عبارتند پستان، پوست، روده بزرگ، معده و لوکمی و سرطان های با بیشترین بروز در هر دو جنس نیز پوست، پستان، معده، روده بزرگ و مثانه هستند.
مهم ترین دلایل برای افزایش بروز سرطان در ایران و جهان عبارتند از:
- افزایش امید به زندگی و تعداد سالمندان چرا که بروز سرطان با افزایش سن، افزایش می یابد.
- تغییر در شیوه زندگی مانند افزایش مصرف دخانیات، غذاهای چرب و پرکالری و کم تحرکی
- عوامل محیطی مانند افزایش مصرف سوخت های فسیلی
در حال حاضر با وجودی که عدد خام مرگ و میر ناشی از سرطان ها افزایش یافته است اما به طور کلی نسبت افرادی که از سرطان فوت می کنند با در نظر گرفتن جمعیت و تعداد موارد ابتلا، در مقایسه با به سه دهه پیش کاهش یافته است. نیمی از افرادی که امروز با تشخیص سرطان تحت درمان هستند، پنج سال زنده خواهند بود و بیش از ۴۰٪ بعد از ده سال هنوز زندگی می کنند. متوسط میزان بقای ده ساله برای سرطان دو برابر ۳۰ سال گذشته شده است.
مهمترین دلیل بهبود در بقای بیماران، علاوه بر درمان های موثرتری که پیدا شده است، افزایش آگاهی مردم و ارتقای روش های تشخیص زودهنگام است. حتی برای کسانی که بقای کلی سرطان در آنها ضعیف است، شانس زنده ماندن در زمان تشخیص زودتر، بیشتر خواهد بود. دو جزء اصلی در برنامه تشخیص زودرس سرطان وجود دارد: آموزش برای ترویج تشخیص زودرس و انجام غربالگری.
تفاوت تشخیص زودهنگام و غربالگری چیست؟
معنای تشخیص زودهنگام این است که ما علایم هشداردهنده سرطان را بدانیم تا در زمان ارزیابی های دوره ای، اگر فردی را بررسی کردیم و یا در فواصل بین ارزیابی ها اگر فردی با این علایم مراجعه کرد، آمادگی شناسایی این علایم و جدا کردن موارد مهم از غیر مهم را داشته باشیم تا در مرحله بعدی موارد مهم را برای اقدامات تشخیصی کامل تر به مراکز بالاتر و مجهزتر معرفی کنیم.
اما معنی غربالگری این است که در افرادی که هیچ علامت هشداردهنده ای برای سرطان ندارند اما به دلیل شرایط جنسی (مثلا سرطان پستان) یا سنی خاص (مثلا سن بالا) بالقوه در معرض سرطان هستند، اقدامات تشخیصی را انجام دهیم. بسياري از سرطان ها تنها با معاينه پزشكي و آزمايش هاي تكميلي تشخيص داده می شوند که از جمله آنها سرطان هاي پستان، دهانه رحم و روده بزرگ هستند.
غربالگری به عنوان بخشی از برنامه تشخیص زودرس است. غربالگری به معنی شناسایی بیماری احتمالی ناشناخته با استفاده از معاینه و آزمایشات ساده در فردی است که هنوز علائم ندارد. در یک برنامه کنترل سرطان ملی، بعد از غربالگری، افراد تشخیص داده شده تحت درمان مناسب قرار می گیرند.
لازم است هم بیمار و هم ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی به اهمیت تشخیص زود هنگام و انجام فعالیت های غربالگری سرطان پایبند باشند که منجر به بهبود نتیجه و کاهش اتلاف منابع می شود.
در برنامه تشخیص زودهنگام و غربالگری سرطان کولورکتال، پستان و سرویکس، هدف شناسايي و ثبت بيماران مشکوک یا مبتلا به سرطان روده بزرگ (کولورکتال)، پستان و دهانه رحم (سرویکس) و سپس ارائه خدمات مناسب در سطوح مختلف شبكه بهداشتي درماني همچنین ساماندهي درمان و مراقبت بيماران است.
منبع: اداره سرطان