سرطان کبد

کبـد بزرگتریـن انـدام درون شکم است و پشت دنـده‌ها در سمت راست بـــدن قــرار دارد. کبـد نقش مهمی در سالم نـگه داشتن بـدن دارد. مواد مضر را از خـون حذف می‌کند، صفـرا و آنـزیم‌هایی تولید می‌کند که به هضم غذا کمک می‌کند، غذا را به موادی تبدیل می‌کند که برای زنده ماندن و رشد مورد نیاز هستند.

کبد خون مصرفی خود را از دو رگ دریافت می‌کند. بیش‌تر خون کبد از سیاهرگ پورت کبدی(Hepatic  portal  vein)  و بقیه خون از سرخرگ کبدی (hepatic artery) وارد می‌شوند.

وقتی مشخص می‌شود که سرطان دارید، طبیعی است این سؤال برایتان مطرح شود که علت به‌وجود آمدن این بیماری چه بوده است. پزشکان همیشه      نمی‌‌‌توانند توضیح دهند که چرا بعضی از افـراد به سرطـان کبد مبتلا مـی‌‌‌شوند در حالی‌که افراد دیـگر به این بیماری دچار نمی‌شوند. با وجود این، مشخص شده است که احتمال ابتلا به این بیماری در افـرادی که عوامل خطر خـاصی را دارند بیش‌تر است. عـامل خـطر چیزی است که احتمال ابتلای فرد به بیماری را افزایش دهد.

 عوامل خطرزا

.  عفونت با ویروس هپاتیت بی (HBV) یا ویروس هپاتیت سی ( HCV)  : معمولاً سرطان کبد سال‌ها پس از عفونت با یکی از ایـن دو ویروس در فـرد ظاهر مـی‌شود. این دو ویروس از طریـق خون (نظیر استفاده از سرنگ مشترک) یا رابـطه جنسی منتقل می‌شوند. احتمال دارد این ویروس‌‌‌ها از طریق مادری که آلوده شده به نوزاد منتقل شوند. بـا وجود اینکه عفونت با اچ. بی. وی. و اچ. سی. وی. نوعی بیماری واگیر است ولی سرطان کبد مسری نیست. سرطان کبد از فرد دیـگر به شما منتقل نمی‌‌‌شود.

. عفونت‌‌‌ اچ. پی. وی. و اچ. سی. وی. گاه هیچ علامتی ندارد ولی می‌‌‌تـوان به‌وسیـله آزمایش خون احتمال وجـود این ویروس‌‌‌هـا در بدن را بـررسی کرد. در صورت وجـود ویروس، پزشک درمان خاصی را پیشنهاد می‌دهد. علاوه براین، پزشک درباره روش های جلوگیری از آلوده کردن افراد دیـگر با بیمار صحبت خواهد کرد.

. واکسن هپاتیت B از افرادی کـه تاکنون به عفـونت با اچ. بی. وی. مبتلا نشده‌‌‌اند محـافظت می‌کند. پژوهشگران در تلاش برای پیدا کردن واکسنی هستند کـه بتوان از آن برای پیشگیری از اچ. سی. وی. استفاده کرد.

.  مصرف بیش از حد الکل: مصرف الکل خطر ابتلا بـه سرطان کبد و چند نوع سـرطان دیگـر را افزایش می‌‌‌دهد. خطر با توجه به مقدار مصرف الکل افزایش مـی‌‌‌یابد.

. آفلاتوکسین (Aflatoxin): گاهی سرطان کبد به وسیله آفلاتوکسین- ماده‌‌‌ای سمی که انواع خاصی از کپک‌‌‌ها تولید می‌کنند- ایجاد می‌شود. آفلاتوکسین روی بادام زمینی، ذرت و سایر حبوبات و دانه‌‌‌ها تشکیل می‌‌‌شود.

در بخش‌‌‌هایی از آسیا و آفریقا سطح آفلاتوکسین زیاد است. در ایران باید اقدامات ایمنی برای محدود کردن آفلاتوکسین در مواد غذایی مصرفی انجام شود.

. بیماری ذخیره‌‌‌ای آهن : گاهی سرطان کبد در افرادی که مبتلا به نوعی از بیماری هستند که منجر به ذخیره مقدار بیش از حد آهن در کبد یا سایر اندام‌‌‌ها می‌‌‌شود رخ می‌دهد.

. سیروز (Cirrhosis): سیروز بیماری خطرناکی است که هنگامی رخ می‌‌‌دهد که سلول‌‌‌های کبد آسیب دیده و به وسیله بافت جوشگاه                   (Scar Tissue) جایگزین شده باشد. قرار گرفتن در معرض شرایط متعدد می‌تواند منجر به سیروز شود. از جمله این موارد می‌‌‌توان به عفونت با اچ. سی. وی. یا اچ. بی. وی. ، مصرف بیش از حد الکل، ذخیره بیش از حد آهن در کبد، مصرف داروهای خاص و انواع خاصی از انگل‌‌‌ها اشاره کرد.

. چاقی و دیابت: تحقیقات نشان داده‌‌‌اند که چاقی و دیابت عوامل خطر مهمی در ابتلا به سرطان کبد هستند. هر چه عوامل خطر در فرد بیش‌تر باشد احتمال ابتلا به سرطان کبد بیش‌تر خواهد بود. با وجود این، بسیاری از افرادی که عوامل خطر شناخته شده را داشته‌اند به سرطان کبد مبتلا  نشده‌اند.

   تشخیص

اگر شما علائمی را دارید که نشانه سرطان کبد است پزشک شما می‌کوشد تـا علت مشکل را پیدا کند. شاید لازم است یـک یا چند مورد از این آزمون‌هـا را انجام دهید.نهایتا تشخیص قطعی با نمونه برداری از ضایعات مشکوک است.

. معاینه فیزیکی : پزشک ، ناحیه شکم شما را لمس مـی‌‌‌کند تا با بررسی وضعیت کبد، طحال و سایر اندام‌‌‌های مجاور و وجود توده یـا هـرگونه تغییر در اندازه یا شکل در ایـن قسمت‌‌‌هـا را تشخیص دهد. علاوه براین، پزشک شـکم شما را از لحاظ به‌وجود آمـدن آسیت (Ascites) تجمع غیر عـادی آب در شکم- بررسی مـی‌‌‌کند. همچنین معمولاً چشم‌‌‌ها و پوست از لحـاظ وجود علائم زردی معاینه می‌شوند.

. آزمایش‌‌‌های خون: برای بررسی وجود مشکل کبد از آزمایش‌‌‌های خون متعددی استفاده می‌کنند. نـوعی آزمایـش خـون مـیزان                                    آلفا- فیتوپروتئین (Alpha-Fetoprotein: AFP) را تعیین مـی‌کند. سطح AFP بالا نشان‌دهنده وجود سرطان کبد است. آزمایش‌هـای خون دیگر، چگونگی عملکرد کبد را نشان می‌‌‌دهند.

. سی.تی.اسکن : دستگاه اشعه ایـکس متصل بـه کـامپیوتر چند عکس از جزئیات کبد و سایر اندام‌ها و رگ‌های خونی ناحیه شکم شما تهیه می‌‌‌‌کند. نوعی ماده حاجب به شما تزریق می‌کنند تـا کبد به خوبی در عکس‌‌‌هـا قابـل مشاهده بـاشد. احتمال دارد پزشـک در  سی.تی.اسکن،  تومورهایی   را  در کبد یا  نواحی  دیگر درون  شکم  مشاهده کند.

. ام.آر.آی : در ام.آر.آی از یـک دستگاه بزرگ با آهن ربایی قوی و متصل بـه کامپیوتر برای تهیه عکس‌‌‌هایی حاوی جزئیات از نـواحی درون بـدن استفاده مـی‌کنند. گاهی، مواد حاجب، باعث می‌‌‌شوند نواحی غیرعادی در تصویر واضح‌‌‌تر قابل مشاهده باشند.

. آزمایش سونوگرافـی : دستگاه سونوگرافی از امواج صوتی ماورای صـوتی کـه به گوش انسان قـابل شنیدن نیست استفاده مـی‌‌‌کند. امواج صوتی پس از برخورد بـا اندام‌‌‌ها مجموعـه‌ای از بـازتاب‌ها را (اِکو‌‌‌) ایجاد می‌‌‌کنند. این بازتاب‌هـا تصویری (سونوگرام) از کبد و اندام‌های دیگر درون شـکم را ایجاد می‌‌‌کنند. تومورها بازتاب‌هایی را ایجاد می‌کنند که با بازتابی که بافت‌های سالم تولید می‌کنند متفاوت است.

پیشگیری

سیروز کبدی باعث ایجاد جای زخم روی کبد می‌شود و خطر سرطان کبد را افزایش می‌دهد. با انجام اقدامات زیر می‌توانید خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهید:

حـفظ وزن مناسب: در صورتـی کـه وزن مناسبی داشتـه باشید، با انتخاب یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم آن را حفظ کنید. در صورتی که باید وزن خود را کاهش دهید، میزان کالری کـه هر روز مصرف می‌کنید را کاهش دهید و میزان ورزشی که انجام می‌دهید را افزایش دهید. سعی کنید هفته‌ای بین ۵/۰ تا ۱ کیلوگرم وزن کم کنید.

احتیاط کردن در ارتباط با استفاده از مواد شیمیایی: در هنگام استفاده از مواد شیمایی در خانه یا در محل کار، از دستورالعمل‌هایی که روی آن‌هـا درج شده پیروی کنید. شما با دریافت واکسن هپاتیت بی می‌توانید خـطر ابتلا به آن را کـاهش دهید. این واکسن بیش از ۹۰ درصد، از بزرگسالان وکودکان محافظت می‌کند. واکسن را تقریبا هر کسی حتی کودکان، سالخوردگان و افرادی کـه دستگاه ایمنی  آسیب دیده ای دارند، می توانند دریافت کنند.

بـرای هپاتیت سی هیچ واکسنی وجود ندارد، اما می‌توانید با رعایت شرایط زیر خطر ابتلا به آن را کاهش دهید:

• از وضعیت سلامت شریک جنسی خود مطلع باشید.

• در صورت استفاده از داروهای تزریقی در ورید، از یک سوزن تمیز استفاده کنید.

• وقتـی می‌خواهید خالکوبی یا  سوراخ کردن گوش  و  امثال آن را  انجام دهید، برای تهیه مواد لازم آنها به مراکز بهداشتی مراجعه کنید.

علائم هشداردهنده

سرطان کبد زودهنگام معمولاً علامتی ندارد. هنگامی‌که سرطان رشد می‌‌‌کند، یک یا چند مورد از این علائم رایج در بیمار مشاهده می‌شود:

• درد بالای شکم در سمت راست

• توده یا احساس سنگینی در بخش فوقانی شکم

• ورم شکم (نفخ)

• کاهش اشتها و احساس سیری زودرس

• کاهش وزن بدون دلیل

• ضعف یا احساس خستگی شدید

• حالت تهوع و استفراغ

• زرد شدن پوست و چشم‌‌‌ها، مدفوع کمرنگ، و ادرار تیره ناشی از زردی (یرقان)

• تب

این علائم به دلیل سرطان کبد یا مشکلات دیگر به وجود می‌آیند. در صورت مشاهده هر یک از این علائم به سرعت پزشک خود را مطلع کنید تا مشکل شما در سریع‌‌‌ترین زمان ممکن مشخص و درمان شود.

ویروس هپاتیت ب احتمال ابتلا به سرطان کبد را افزایش می دهد .